Hiểu đúng 3 điều sau giúp người bệnh đái tháo đường vệ bản thân trước COVID-19

Người bị đái tháo đường khi nhiễm COVID-19 sẽ có nguy cơ cao tăng các biến chứng về sức khỏe tổng thể nếu không được điều trị kịp thời.

Theo thống kê của Hiệp hội Đái tháo đường Mỹ (American Diabetes Association), 40% người Mỹ tử vong vì COVID-19 bị tiểu đường, và cứ 10 người bị tiểu đường nhập viện do COVID-19 thì có 1 người chết trong vòng một tuần. Còn tại Việt Nam, ước tính hiện nay có 65% người bệnh không biết họ mắc đái tháo đường và Bộ Y tế chỉ ra người bệnh Đái tháo đường nếu mắc Covid-19 sẽ có nguy cơ diễn tiến bệnh nặng hơn, tỷ lệ tử vong cao gấp 3 lần người không bị tiểu đường.

(Nguồn: Internet)

     1. Hiểu rõ mối liên hệ hai chiều giữa COVID-19 và bệnh Đái tháo đường 

COVID-19 và bệnh đái tháo đường có mối quan hệ hai chiều. Một mặt, đái tháo đường là một yếu tố nguy cơ cao khiến bệnh nhân mắc COVID-19 bị bệnh nghiêm trọng, phải nhập viện hoặc có thể tử vong. Nguyên nhân là do lượng đường trong máu cao làm suy yếu hệ thống miễn dịch và làm cho người bệnh ít có khả năng chống đỡ lại nhiễm trùng. Nguy cơ nhiễm Coronavirus nghiêm trọng thậm chí còn cao hơn nếu người bệnh đái tháo đường có thêm vấn đề sức khỏe khác, như bệnh tim, bệnh phổi, bệnh thận.

Hình 1: Những biến chứng nghiêm trọng của bệnh đái tháo đường (Nguồn: Internet)

Mặt khác, nếu người bệnh đái tháo đường đường mắc COVID-19, nhiễm trùng có thể khiến người này có nguy cơ cao bị biến chứng tiểu đường như nhiễm ceton do đái tháo đường. Nhiễm ceton do đái tháo đường xảy ra khi nồng độ axit ketone tích tụ nhiều trong máu.

Khi không được điều trị, bệnh đái tháo đường có thể dẫn đến tăng các biến chứng về sức khỏe tổng thể. Một trong những nguyên nhân khiến người bệnh không điều trị kịp thời là vấn đề kinh tế. Cứ 5 người Mỹ mắc bệnh đái tháo đường thì 1 cho biết họ gặp phải khó khăn tài chính do đại dịch COVID-19. Vì vậy người bệnh phải lựa chọn giữa việc mua thực phẩm hoặc mua thuốc và vật tư y tế cần thiết để kiểm soát bệnh tiểu đường của họ.

Trong các nghiên cứu ban đầu về bệnh do COVID-19, bệnh đái tháo đường tuýp 2 tăng phản ứng viêm của bệnh. Tăng đường huyết, bất kể kháng insulin hay bệnh đái tháo đường cũng được chứng minh là có hại. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra tình trạng viêm tế bào β tuyến tụy trong các bệnh nhân COVID-19 có thể dẫn đến bệnh đái tháo đường mới khởi phát. 

     2. Cơ chế gây viêm, tăng đường huyết và kháng insulin với bệnh nhân COVID-19

Coronavirus khi xâm nhập vào cơ thể gây ra viêm thể tự miễn và phá hủy tế bào β đảo tụy thông qua một số cơ chế. Ngoài ra, nhiễm virus dẫn đến giải phóng cytokine (tình trạng hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng quá mức với các tác nhân xâm nhập như virus gây bệnh và dẫn đến phản ứng viêm toàn hệ thống) và kích hoạt tế bào T (tế bào có thể được biệt hoá thành các tế bào miễn dịch). Điều này có thể thúc đẩy bệnh đái tháo đường type 1 tiến triển ở những người có khuynh hướng di truyền. Ngoài ra, tổn thương phế nang lan tỏa ở phổi, viêm cơ tim, thâm nhiễm tế bào lympho ở gan và viêm tụy là những biểu hiện viêm phổ biến trong quá trình điều trị COVID-19.

Bệnh nhân đái tháo đường bị suy giảm đáp ứng miễn dịch bao gồm suy giảm chức năng đại thực bào, suy giảm chức năng tế bào T và các cytokine miễn dịch. Kiểm soát đường huyết kém làm suy yếu phản ứng miễn dịch với virus và làm tăng nhiễm khuẩn thứ phát ở phổi.

Coronavirus cũng có thể liên kết với ACE2 trong tuyến tụy, gây tổn thương tuyến tụy, đặc biệt trong các trường hợp COVID-19 nghiêm trọng. Do đó làm tăng nhanh mức độ trầm trọng của đái tháo đường type 1 ở những người nhạy cảm.

Tăng đường huyết được quan sát thấy ở bệnh nhân SARS vào năm 2003, do một loại Coronavirus khác SARS-CoV-1 có liên quan chặt chẽ với COVID-19, có thể do suy giảm chức năng tế bào tuyến tụy. Nồng độ glucose cao và quá trình đường phân làm tăng sự nhân lên của SARS-CoV-2, sự sinh sôi của virus cũng tăng lên khi cơ thể sản xuất nhiều gốc oxy tự do (ROS) (Hình 2). 

Đáng chú ý, cả Đái tháo đường tuýp 1 và Đái tháo đường tuýp 2 đều liên quan đến rối loạn phản ứng miễn dịch, tăng tỷ lệ mắc bệnh nặng và tử vong. COVID-19 làm suy giảm khả năng kiểm soát đường huyết trong đái tháo đường đã được thiết lập của người bệnh. Trong một loạt trường hợp bệnh nặng, bệnh nhân hầu như đã mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 từ trước, cần 85 đến 480 đơn vị insulin mỗi ngày để hạn chế tình trạng tăng đường huyết.

Hình 2: Cơ chế tăng đường huyết và kháng insulin trong bệnh nhân COVID-19.

(Theo Michalakis K & Ilias I, COVID-19 and hyperglycemia/diabetes)

Chú thích: 

• ACE2: Angiotensin converting enzyme 2 (Enzyme chuyển đổi angiotensin 2 – một loại enzyme gắn vào màng tế bào nằm trong ruột, thận, tinh hoàn, túi mật và tim)
• IL-6: Interleukin 6 (một interleukin hoạt động như một cytokine chống viêm và một myokine chống viêm)
• ROS: Radical oxygen species (Gốc tự do oxy hóa)
• SARS-CoV-2: Severe acute respiratory syndrome Coronavirus 2 (COVID-19)

     3. Tư vấn và khuyến nghị dinh dưỡng

Bệnh nhân đái tháo đường cần chú trọng theo dõi quản lý  đường huyết và chế độ dùng insulin trong những ngày ốm, cũng như cung cấp đủ nước và thức ăn (bao gồm cả những đồ ăn lâu hư, glucose và điện giải). Người bệnh cần được khuyến khích việc áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục 150 phút hàng tuần để nâng cao sức khỏe. 

Người bệnh cần chú ý tiêm vaccine COVID-19 càng sớm càng tốt. Việc tiêm chủng đối với bệnh cúm, phế cầu và các bệnh nhiễm trùng khác cũng rất cần thiết. Bên cạnh đó, quản lý đường huyết cũng vô cùng quan trọng đối với các bệnh nhân nói chung và bệnh nhân tiền đái tháo đường nói riêng, nhằm giảm thiểu nguy cơ khởi phát đái tháo đường nếu mắc COVID-19.

Dinh dưỡng lành mạnh là một thành phần thiết yếu của việc quản lý bệnh đái tháo đường. Những người mắc bệnh đái tháo đường cần một chế độ ăn uống đa dạng và cân bằng để giữ mức đường huyết ổn định và tăng cường hệ thống miễn dịch. Những khuyến nghị dinh dưỡng chung cho các bệnh nhân đái tháo đường và tiền đái tháo đường gồm có:

• Ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp (ví dụ: rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt…)
• Tránh tiêu thụ quá nhiều đồ chiên rán và nhiều chất béo no
• Kiểm soát chất bột đường, hạn chế tiêu thụ thực phẩm nhiều đường tinh chế, các loại thức ăn có hàm lượng đường cao như bánh kẹo, nước ngọt, nước ép hoa quả
• Chọn protein nạc có giá trị sinh học cao (ví dụ: cá, thịt, trứng, sữa, đậu sau khi nấu chín hoàn toàn). Các protein có giá trị sinh học cao cung cấp acid amin thiết yếu giúp duy trì hoạt động chức năng của cơ thể cũng như hệ miễn dịch là hàng rào bảo vệ. 
• Ăn rau lá xanh thẫm và các màu sắc khác nhau để có nhiều các loại vitamin và khoáng chất, chất chống oxy hóa giúp nâng cao sức đề kháng. 
• Ăn đủ khẩu phần trái cây khuyến nghị trong ngày, người lớn trung bình cần khoảng 3 đơn vị hoa quả theo tiêu chuẩn của Viện Dinh dưỡng quốc gia

Chế độ ăn giải quyết nhu cầu dinh dưỡng cho bệnh nhân cần phù hợp, đa dạng và linh hoạt với khả năng tiếp cận nguồn thực phẩm do sự hạn chế bởi dịch COVID-19. Nguyên tắc ăn hợp lý giúp bệnh nhân cung cấp đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng, không làm đường máu tăng cao sau bữa ăn, không làm tăng mỡ máu, tăng huyết áp, giảm biến chứng suy thận. 

Bệnh nhân đái tháo đường có thể chọn các nguồn thực phẩm bổ sung chất lượng cao hoặc bổ sung thêm vi chất. Chế độ ăn cần đủ vitamin B12 nếu đang dùng metformin, alpha-lipoic acid để bảo vệ thần kinh, choline để giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ. Người bệnh đái tháo đường có thể bổ sung thêm Vitamin B1, B6, B7, B12, C, D, K, canxi, i-ốt, kẽm, magie,… sử dụng hàng ngày để bảo vệ bản thân, tăng cường sức đề kháng và phòng tránh nhiều biến chứng nặng. 

Nguồn tham khảo

1. Rubino et al, New-Onset Diabetes in Covid-19, N Engl J Med 2020; 383:789-790

2. American Diabetes Association, Unmanaged Diabetes Associated with Greater COVID-19 Severity

3. Michalakis K & Ilias I, COVID-19 and hyperglycemia/diabetes, World J Diabetes. 2021 May 15; 12(5): 642–650.

4. Hội nội tiết & Đái tháo đường Việt Nam, Bệnh lý nội tiết và COVID-19

5. Fadini GP, Morieri ML, Longato E, Avogaro A. Prevalence and impact of diabetes among people infected with SARS-CoV-2. J Endocrinol Invest. 2020;43:867–869

6. Dog T, 2016. Fortify your life: your guide to Vitamins, Minerals, and More.

7. Viện Dinh dưỡng, 2017. Dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường

8. Bộ Y tế, 2020. Tại sao bệnh nhân đái tháo đường là người có nguy cơ cao trong đại dịch Covid-19

9. Nguyễn Đình Đức, 2020, Chăm sóc người bệnh Đái tháo đường qua Doctor4U.

Hoài Linh