Bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì để ổn định đường huyết?

Bài viết được viết bởi Bác sĩ CKII Bùi Hồng Thanh: Chuyên gia tư vấn sức khỏe Nutricare và tham vấn chuyên môn bởi PGS.TS Phạm Văn Hoan.

Chế độ dinh dưỡng phù hợp rất quan trọng với người bệnh tiểu đường, giúp người bệnh ổn định đường huyết và tránh các biến chứng. Vậy người bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì? Mời bạn đọc cùng chúng tôi theo dõi bài viết dưới đây để tìm ra câu trả lời nhé!

Nền tảng để điều trị bệnh tiểu đường theo Hiệp hội tiểu đường Mỹ (ADA) và Hiệp hội tiểu đường Châu Âu (EASD) đưa ra trong “Hướng dẫn điều trị bệnh tiểu đường mới nhất” đó chính là một chế độ ăn uống khoa học và vận động thể dục thường xuyên.

Tìm hiểu thêm:

• Chế độ ăn uống của người bệnh tiểu đường nên áp dụng
• Hướng dẫn xây dựng thực đơn cho bệnh nhân tiểu đường

1. Carbohydrate (Đường bột)

Để giải quyết vấn đề người bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì thì đầu tiên phải kể đến các thực phẩm giàu năng lượng chứa carbohydrate. Thực phẩm mà người bệnh sử dụng hàng ngày có nguồn năng lượng chủ yếu đến từ sự chuyển hóa của các carbohydrate. Khi carbohydrate vào cơ thể sẽ được phá vỡ và chuyển hóa hết thành đường glucose. Đường glucose với sự trợ giúp của insulin sẽ được di chuyển tới các tế bào và cung cấp năng lượng cho cơ thể hoạt động.

Theo khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), người bệnh tiểu đường nên tiêu thụ khoảng 200 – 225g carbohydrate mỗi ngày. Có cùng một lượng carbs trong mỗi bữa ăn sẽ có tác dụng ổn định đường huyết của người bệnh trong suốt cả ngày. Có 3 loại carbohydrate chính trong thực phẩm là tinh bột, đường và chất xơ. Dưới đây, chúng tôi sẽ giới thiệu tới bạn các loại carbs nên hạn chế và nên sử dụng.

1.1. Carbs nên tránh

Tinh bột và đường là 2 loại carbs mà người bệnh tiểu đường nên hạn chế, vì cơ thể sẽ phân hủy chúng thành đường đơn hệ, khiến cơ thể hấp thụ nhanh hơn và gây tăng lượng đường trong máu.

Carbs tinh chế:

Là những tinh bột đã được qua xử lý thành những những phân tử carbs nhỏ, khiến cơ thể chúng ta hấp thụ nhanh chóng và chuyển hóa thành glucose. Điều này dẫn tới làm tăng cao lượng đường trong máu sau ăn. Đồng thời, làm cơ thể người bệnh nhanh đói trở lại sau ăn và làm tăng số lượng và khẩu phần ăn, dễ gây ra béo phì, thừa cân.

Người mắc bệnh tiểu đường nên hạn chế sử dụng carbs tinh chế như bánh mì trắng, gạo trắng, bột gạo trắng, bánh nướng và một số loại ngũ cốc.

Bệnh tiểu đường có ăn được bánh mì đen không?

Đường:

Là những phân tử carbs đơn, chúng bao gồm một đến 2 phân tử và thường chứa nguồn calo rỗng. Những thực phẩm này chứa rất ít calo hoặc không có giá trị dinh dưỡng và có thể khiến tăng nhanh chóng lượng đường trong máu. Ngoài ra, sử dụng những thực phẩm chứa nhiều đường còn có nguy cơ tăng cân và mắc một số biến chứng của bệnh tiểu đường như tim mạch, đột quỵ.

Một số carbohydrate có chứa nhiều đường mà người bệnh tiểu đường nên tránh như bánh rán, bánh ngọt, bánh quy, kẹo, mứt, nước ngọt.

Ngoài ra bạn có thể sử dụng các loại đường cho người tiểu đường để vẫn giữ được được vị ngọt mà không ảnh hưởng đến sức khỏe.

1.2. Carbs nên ăn

Người bệnh tiểu đường nên tập trung sử dụng các carbohydrate như ngũ cốc nguyên hạt, rau và trái cây vì chúng cung cấp nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể.

Ngũ cốc nguyên hạt và chất xơ: 

Ngũ cốc nguyên hạt có chứa hàm lượng chất dinh dưỡng và chất xơ cao, có tác dụng làm chậm quá trình tiêu hóa, giúp người bệnh cảm thấy no hơn và làm giảm khẩu phần ăn mỗi ngày. Bên cạnh đó, chất xơ trong ngũ cốc nguyên hạt là một carbs lành mạnh, nó không bị phân hủy thành đường glucose và không cung cấp thêm calo cho người bệnh.

Ngũ cốc nguyên hạt có chỉ số đường huyết GI thấp hơn so với carbs tinh chế và ít làm ảnh hưởng tới lượng đường huyết, giữ hàm lượng đường trong máu của người bệnh ở mức ổn định.

Một nghiên cứu được đăng tải trên Tạp chí Dinh dưỡng lâm sàng Hoa Kỳ vào năm 2013 cho thấy rằng, tiêu thụ nhiều hơn 59,1g ngũ cốc nguyên hạt mỗi ngày giúp giảm hơn 34% nguy cơ suy giảm dung nạp glucose so với những người tiêu thụ ít ngũ cốc nguyên hạt^[1].

Một số loại ngũ cốc nguyên hạt mà người bệnh tiểu đường nên sử dụng bao gồm gạo lứt, kiều mạch, kê, bỏng ngô, lúa mạch, lúa mì nguyên cám.

Rau và trái cây: 

Có chứa nhiều carbohydrate và chất xơ lành mạnh, giúp làm chậm quá trình hấp thụ glucose vào máu, và không làm tăng đột ngột lượng đường trong máu. Ngoài ra, rau và trái cây cũng cung cấp nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu, tốt cho người bệnh tiểu đường.

Một số loại rau và trái cây giàu carbs lành mạnh mà người bệnh tiểu đường nên bổ sung vào khẩu phần ăn hàng ngày như các loại đậu, ngô, rau đóng hộp không chứa muối, trái cây đóng hộp không thêm đường, nước sốt táo không đường.

ĂN GÌ TỐT CHO BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

2. Protein (Chất đạm)

Protein là một trong ba nguồn dinh dưỡng chính cung cấp năng lượng, giúp cơ thể phát triển mô mới, thay thế và sửa chữa các tế bào tổn thương cho cơ thể. Ngoài việc giúp cơ thể phát triển, protein cũng được cơ thể phân hủy tạo thành glucose và cung cấp năng lượng tới các cơ quan, cơ bắp và hệ thống miễn dịch. Như vậy đối với các thực phẩm chứa Protein (chất đạm) thì người bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì trong nhóm này?

Theo Viện dinh dưỡng, ở người lớn cần cung cấp đủ 0,8g protein/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Với người bệnh tiểu đường, lượng đạm trong khẩu phần ăn cần đạt là 15 – 20% năng lượng khẩu phần cao hơn người bình thường (12 – 14% năng lượng).

Bản thân protein thì không gây ảnh hưởng nhiều tới lượng đường trong máu của bạn. Tuy nhiên, các thực phẩm chứa protein thì có thể, do chúng chứa thêm một số dưỡng chất khác. Vậy người bệnh tiểu đường nên ăn hay hạn chế các loại protein nào?

2.1. Protein nên tránh

Người bệnh tiểu đường khi lựa chọn các thực phẩm chứa protein nên chú ý vào hàm lượng chất béo và carbohydrate có chứa trong thực phẩm. Dù thực phẩm giàu protein nhưng có chứa nhiều chất béo, chúng có thể làm tăng cân và tăng cholesterol xấu.

Người bệnh nên hạn chế tối đa hoặc tránh tiêu thụ thịt đã qua chế biến hay thịt béo như thịt tẩm bột chiên, cá rán kĩ, thịt xông khói, xúc xích, da của gia cầm… Thịt đã qua chế biến thường chứa hàm lượng cao natri và muối. Ngoài ra, người bệnh nên hạn chế sử dụng các loại thịt có chứa chất béo bão hòa như thịt đỏ, thịt bò, thịt cừu.

2.2. Protein nên ăn

Người bệnh tiểu đường nên chọn các thực phẩm có chứa protein dễ hấp thu và có chứa ít chất béo bão hòa, điều này giúp ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường như bệnh thận và bệnh tim mạch. Một số protein mà người bệnh nên lựa chọn như protein động vật lành mạnh, protein thực vật, sữa và các chế phẩm từ sữa.

• Protein động vật lành mạnh như cá béo, cá hồi, cá trích cung cấp hàm lượng acid béo omega 3 tốt cho tim mạch. Và một số protein từ trứng, thịt gia cầm (không ăn da), thịt bò không có mỡ.

• Protein thực vật có chỉ số đường huyết thấp tốt cho người bệnh tiểu đường như quả hạch, sản phẩm chế biến từ đậu, lạc, vừng…

• Sữa thực vật như sữa đậu nành, yến mạch, sữa gạo, hạnh nhân là một lựa chọn tốt cho sức khỏe người bệnh. Tuy nhiên, người bệnh nên lựa chọn sữa không đường sẽ tốt hơn trong việc kiểm soát lượng đường huyết của bản thân.

• Sản phẩm bơ sữa (sữa, sữa chua, phomai…) cung cấp canxi, protein và vitamin quan trọng tới người bệnh. Tuy nhiên các sản phẩm có chứa chất béo có thể làm tăng cholesterol máu và có nguy cơ cao mắc các bệnh về tim mạch. Chính vì vậy, người bệnh khi chọn mua các sản phẩm từ bơ sữa nên chọn sữa ít chất béo và không có đường.

Ngoài sữa tươi và các chế phẩm từ sữa, để tránh bị thiếu chất do kiêng khem quá mức, người bệnh tiểu đường cần bổ sung sữa công thức chuyên biệt giúp cung cấp đầy đủ dinh dưỡng mà không lo tăng đường huyết. Glucare Gold là sản phẩm được nghiên cứu và phát triển bởi Viện Dinh dưỡng Y Học Nutricare Hoa Kỳ, đã được chứng minh lâm sàng có chỉ số đường huyết (GI) thấp, phù hợp cho người bệnh tiểu đường theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Glucare Gold chứa 56 dưỡng chất với Đạm thực vật & Đạm Whey dễ hấp thu từ Mỹ, hỗ trợ phục hồi và tăng cường sức khỏe; Omega 3,6,9 và hệ Antioxidants giúp giảm biến chứng lên tim mạch; chất xơ hoà tan FOS tốt cho hệ tiêu hóa cùng Lactium giúp cải thiện giấc ngủ ngon. Với 2 ly sữa Glucare Gold mỗi ngày sẽ giúp người bệnh cung cấp đầy đủ dinh dưỡng và ổn định đường huyết.

Glucare Gold là sản phẩm hỗ trợ điều bị người bệnh rối loạn dung nạp Glucose, đái tháo đường type 1, type 2, người có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường và cả tiểu đường thai kỳ.

3. Chất béo

Trong chế độ ăn dinh dưỡng của người bệnh tiểu đường, cũng cần bổ sung chất béo để cung cấp năng lượng. Chất béo giúp cung cấp nguồn acid béo thiết yếu, giúp cơ thể hấp thụ các vitamin tan trong dầu như vitamin A, D, E, K. Không khó để trả lời câu hỏi bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì trong nhóm thực phẩm có chứa chất béo nhưng hầu hết bạn đọc thường trả lời sai hay không hiểu rõ về nhóm này.

Tỷ lệ năng lượng do chất béo cần cung cấp cho người bệnh đạt khoảng 25% năng lượng khẩu phần ăn và không nên vượt quá 30%. Hiện nay, trong các thực phẩm có chứa 4 loại chất béo chính: chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, chất béo không bão hòa đơn và chất béo không bão hòa đa. Kiểm soát tốt lượng chất béo lành mạnh trong chế độ ăn uống sẽ giúp người bệnh ổn định đường huyết và ngăn ngừa các biến chứng bệnh tiểu đường.

3.1. Chất béo cần tránh

Các chất béo không lành mạnh có thể làm tăng cholesterol máu và kháng lại insulin, làm tăng đột biến lượng đường trong máu và nguy cơ mắc các biến chứng của bệnh tiểu đường như vữa xơ động mạch, các bệnh lý về tim. Người bệnh nên tránh sử dụng các thực phẩm có chứa chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.

• Chất béo bão hoà thường có mặt trong các sản phẩm từ động vật, dầu và thực phẩm chế biến như: bơ, mỡ lợn, khoai tây chiên, thức ăn nhanh, các loại sốt mayonnaise.

• Chất béo chuyển hóa (hydro hóa) là một quá trình làm cho một loại dầu lỏng thành chất béo rắn. Chất béo chuyển hóa còn có hại hơn so với chất béo bão hòa, có hại cho sức khỏe và gây ra các bệnh về tim mạch. Khi chọn mua thực phẩm, người bệnh nên đọc kỹ thành phần có trên bao bì, tránh các sản phẩm có chứa cụm từ “hydro hóa” hay “hydro hóa một phần”. Thông thường, các thực phẩm có chứa chất béo bão hòa bao gồm các đồ ăn nhẹ đóng gói, bánh nướng, bánh quy giòn.

3.2. Chất béo nên ăn

Các chất béo lành mạnh mà người bệnh tiểu đường nên sử dụng thường là chất béo không bão hòa đơn và đa có mặt trong thực vật. Chất béo lành mạnh giúp giảm hàm lượng cholesterol xấu và nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và đột quỵ.

• Chất béo thực vật tốt mà người bệnh nên sử dụng như dầu hướng dương, dầu oliu, bơ đậu phộng, các loại quả hạch…

• Chất béo không bão hòa thường là các acid béo omega 3 và omega 6, rất tốt cho sức khỏe. Các loại acid béo này có mặt trong các thực phẩm như cá béo, quả óc chó, hạt chia, hạt lanh, đậu hũ, trứng…

4. Nhóm rau củ và trái cây

Rau củ và trái cây là một trong những loại thực phẩm bổ dưỡng có chứa ít calo và tinh bột đường, giúp người bệnh kiểm soát lượng đường huyết tốt hơn. Các hoạt chất chống oxy hóa lutein và zeaxanthin có trong nhóm thực phẩm này sẽ giúp bạn bảo vệ đôi mắt tránh khỏi các biến chứng của bệnh tiểu đường như thoái hóa điểm vàng và đục thủy tinh thể.

Ngoài ra, rau xanh và trái cây cung cấp cho bạn rất nhiều vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa và chất xơ thiết yếu cho cơ thể. Chất xơ giúp làm chậm quá trình tiêu hóa thức ăn và làm chậm quá trình tăng glucose máu. Đồng thời, chất xơ giúp giảm xơ mỡ mạch máu, ngăn ngừa táo bón, rất tốt cho người bệnh tiểu đường.

Một số loại trái cây ít ngọt và rau củ chứa nhiều vitamin mà người bệnh tiểu đường nên sử dụng bao gồm bông cải xanh, cải bó xôi, cải xoăn, thanh long, quả mọng…

Tuy nhiên, một số rau củ và trái cây có chứa nhiều tinh bột và hàm lượng đường cao mà người bệnh nên hạn chế sử dụng như khoai tây, bí ngô, xoài, mít, sầu riêng… Và hạn chế sử dụng nước ép quả vì nước ép sau khi ép sẽ bị mất đi lượng chất xơ có trong trái cây và làm tăng lượng đường huyết của người bệnh.

5. Đồ uống

Người bệnh tiểu đường nên hạn chế hầu hết các đồ uống có chứa đường, chúng làm tăng cao lượng đường trong máu của bạn. Ngoài ra, đồ uống có chứa cồn như rượu, bia có thể gây ảnh hưởng xấu tới tác dụng của các thuốc điều trị bệnh tiểu đường, gây ra sụt giảm lượng đường trong máu hay hạ đường huyết. Chính vì vậy, người bệnh nên hạn chế sử dụng một số loại đồ uống như soda, nước ép thêm đường, nước tăng lực, bia, rượu…

Tìm hiểu thêm về mối quan hệ giữa bệnh tiểu đường và bia rượu để có cách sử dụng phù hợp.

Thay vào đó, có thể sử dụng một số loại đồ uống tốt cho người bệnh tiểu đường như nước lọc, nước ép rau củ không cho thêm đường, trà hoa cúc, nước tỏi tây, nước ép cỏ lúa mì…

Rất rõ để thấy bệnh tiểu đường nên và không nên ăn gì sau khi đọc bài viết không những chúng tốt cho người bệnh tiểu đường và còn tốt đối với những người không bị hay đang có nguy cơ bị tiều đường.

Có thể bạn quan tâm: 7+ Món ăn cho người bệnh tiểu đường rất tốt cho sức khỏe