Biến chứng bàn chân tiểu đường: Nguyên nhân, dấu hiệu, phòng ngừa và xử trí

Bài viết được viết bởi Bác sĩ CKII Bùi Hồng Thanh: Chuyên gia tư vấn sức khỏe Nutricare và tham vấn chuyên môn bởi PGS.TS Phạm Văn Hoan.

Theo thống kê, tại Việt Nam có đến 50 – 60% người bệnh tiểu đường phải nhập viện vì biến chứng bàn chân, trong số đó có 25% trường hợp phải cưa chân. Đây là một biến chứng nặng nề, phổ biến ở người bệnh tiểu đường. Vậy để phòng ngừa biến chứng bàn chân tiểu đường, hãy cùng Nutricare tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Nguyên nhân của biến chứng bàn chân tiểu đường

Nguyên nhân chính gây biến chứng bàn chân tiểu đường: 

• Bệnh mạch máu ngoại vi: Ở người tiểu đường, khi lượng Glucose tăng quá cao gây ảnh hưởng tới mạch máu như xơ cứng, hẹp mạch máu. Điều này làm giảm lưu thông máu đến các chi, làm suy giảm chất dinh dưỡng và oxy. Kết quả là, bàn chân dễ bị lở loét và nhiễm trùng do sự thiếu dinh dưỡng và tấn công của vi khuẩn.
• Bệnh thần kinh ngoại biên: Lượng đường cao trong máu là nguy cơ gây tổn thương dây thần kinh ngoại biên. Từ đó, người bệnh có thể sẽ bị rối loạn cảm giác ở các chi, làm tăng nguy cơ sưng, loét bàn chân người tiểu đường.
• Các vấn đề về hệ thống miễn dịch: Hệ thống miễn dịch của cơ thể người tiểu đường thường yếu, chức năng bảo vệ và tự hồi phục các tế bào suy giảm. Điều này làm tăng nguy cơ bị viêm loét ở bàn chân, khó có thể tự hồi phục.

Yếu tố nguy cơ cao góp phần làm tăng tình trạng biến chứng bàn chân ở người tiểu đường:

• Nghiện rượu bia: Ethanol trong rượu bia có thể làm giảm dẫn truyền thần kinh, tăng nguy cơ gây tổn thương thần kinh ngoại vi ở bệnh tiểu đường – đây là một nguyên nhân gây biến chứng bàn chân. Ngoài ra, uống nhiều rượu bia còn gây ảnh hưởng tới sự kiểm soát đường huyết, càng làm nặng thêm tình trạng bệnh.
• Béo phì: Béo phì tạo áp lực lên cơ và mạch máu, có thể gây rối loạn tuần hoàn và tăng tổn thương mạch máu ở chân, góp phần tăng nguy cơ biến chứng bàn chân.
• Hút thuốc lá thường xuyên: Do Nicotin trong thuốc lá có tác dụng làm giảm lưu thông máu, hẹp mao mạch càng làm tăng nguy cơ biến chứng bàn chân.

Một số yếu tố từ bên ngoài làm tăng nguy cơ biến chứng bàn chân mà người bệnh cần chú ý:

• Thường xuyên đi giày kém chất lượng, chật, ẩm mốc, không được giặt sạch sẽ.
• Không vệ sinh bàn chân sạch sẽ, không lau khô chân.
• Cắt tỉa móng chân không đúng cách.

2. Nhận biết dấu hiệu sớm của biến chứng bàn chân tiểu đường

Phát hiện sớm biến chứng bàn chân tiểu đường giúp tạo điều kiện cho việc chữa trị đạt hiệu quả cao, đồng thời hạn chế được những hậu quả nặng nề, không mong muốn. Một dấu hiệu biến chứng bàn chân tiểu đường xuất hiện sớm bạn nên chú ý:

• Thay đổi sắc tố, màu da chân không đồng đều
• Thay đổi nhiệt độ bàn chân.
• Tình trạng da chân khô và xuất hiện vết nứt, đặc biệt là quanh gót chân.
• Chân tê bì, mất cảm giác, hoặc chân ngứa râm ran.
• Xuất hiện mùi hôi chân khó chịu và không biến mất sau khi rửa.
• Có vết sưng ở bàn chân hoặc mắt cá chân.
• Xuất hiện dịch chảy từ bàn chân gây bẩn tất.

3. Triệu chứng thường gặp khi mắc biến chứng bàn chân tiểu đường

Khi mắc biến chứng bàn chân ở người tiểu đường, một số biểu hiện triệu chứng điển hình có thể nhận thấy đó là:

• Cảm thấy tê, ngứa ran, hoặc mất cảm giác ở bàn chân.
• Bàn chân có thể có các dấu hiệu như phồng rộp da, sưng đỏ, thay đổi màu da hoặc nhiệt độ, có thể có hoặc không có tiết chất dịch, gây đau nhói.
• Khi nhiễm trùng phát triển, người bệnh có thể bị sốt, cảm thấy ớn lạnh, tay chân bị sưng đỏ, và khó kiểm soát mức đường trong máu.

Có thể bạn quan tâm: Đái tháo đường và những biến chứng nguy hiểm

4. Hậu quả nghiêm trọng của biến chứng bàn chân tiểu đường

Các nghiên cứu, thống kê đã chỉ ra rằng hậu quả nặng nề nhất của biến chứng bàn chân là cắt cụt chi ở người bệnh đái tháo đường cao gấp 10 – 30 lần so với người bình thường. Nếu xảy ra tình trạng cắt chi, tỷ lệ tử vong sẽ gia tăng theo thời gian: 10% trong thời gian ngắn, 30% sau một năm và 70% sau năm năm.

Một số hậu quả nghiêm trọng khác của biến chứng bàn chân tiểu đường:

• Hoại tử bàn chân, ổ áp xe, nhiễm trùng da và xương.
• Biến dạng chân, gãy chân do xương và ngón bàn chân bị dịch chuyển.
• Cắt cụt chân.

Có thể bạn quan tâm:

5. Sàng lọc và chẩn đoán biến chứng bàn chân tiểu đường

Một số phương pháp đánh giá và sàng lọc biến chứng bàn chân tiểu đường:

• Thăm hỏi triệu chứng bệnh: Bác sĩ sẽ ghi nhận các triệu chứng nghi ngờ biến chứng bàn chân của người bệnh như cảm giác đau nhức, tê bì, bàn chân lạnh, khô,…
• Thăm khám đánh giá: Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng tưới máu bàn chân bằng các xét nghiệm cụ thể, trực tiếp quan sát tình trạng viêm, sưng,… nếu có.
• Biện pháp cận lâm sàng: Đánh giá cảm giác nóng lạnh, cảm giác đau, điện cơ, đo ABI và TcPO2 giúp đánh giá tình trạng tưới máu,…
• Đánh giá tổn thương: Bằng một số xét nghiệm như CT scan, X quang, MRI.

Xét nghiệm chẩn đoán khi có vết loét, đây là bước giúp bác sĩ có thể tiên lượng, và đưa ra hướng điều trị phù hợp nhất:

• Xác định các đặc tính vết thương: Đo kích thước, vị trí vết loét, đánh giá mức độ sâu của vết thương, tình trạng tiết dịch, mùi hôi dịch tiết,…
• Xét nghiệm vi sinh: Giúp phân lập và tìm vi khuẩn, nấm phát triển tại vết thương.

Có thể bạn quan tâm:

6. Cách xử trí khi có dấu hiệu mắc biến chứng bàn chân tiểu đường

Khi người bệnh nhận thấy có xuất hiện các dấu hiệu của biến chứng bàn chân, cần nhanh chóng đến bệnh viện hoặc các cơ sở y tế để được thăm khám, xét nghiệm chẩn đoán chính xác. Điều này sẽ giúp hỗ trợ phát hiện sớm, tăng khả năng điều trị phục hồi và giảm nguy cơ biến chứng tiến triển nặng nề. Người bệnh sẽ được chỉ định sử dụng thuốc để điều trị vết loét bao gồm:

• Thuốc kiểm soát đường huyết: Hỗ trợ điều trị bệnh mạn và ngăn ngừa biến chứng phát triển nặng thêm.
• Thuốc kháng sinh: Được sử dụng tùy thuộc mức độ nhiễm khuẩn vết loét.
• Thuốc ngừa đông máu, cải thiện tưới máu và chống co mạch ngoại vi: Giảm nguy cơ tạo thành cục máu đông, tăng tuần hoàn tới vết thương để chữa trị.

Đồng thời người bệnh và gia đình cũng cần biết cách chăm sóc vết loét đúng cách để ngăn ngừa biến chứng tiến triển:

• Làm sạch ban đầu: Rửa sạch chân và vết loét bằng nước ấm hoặc nước muối sinh lý.
• Khử trùng vết loét: Sử dụng các dung dịch kháng khuẩn như Dizigone, Povidone iod pha loãng với nước (tỷ lệ 1/10) để làm sạch vết thương. Tránh sử dụng Oxy già để rửa vết thương do tính chất sát khuẩn mạnh có thể gây tổn thương cho mô lành.
• Băng bó vết loét: Cần thay băng 2 lần/ ngày, hoặc thay mỗi khi băng bẩn hoặc ướt. Lựa chọn băng Hydrocolloid, gạc mỡ Urgo Sanyrene hoặc gạc Vaseline đã được tẩm các sản phẩm hỗ trợ nhanh lành vết thương.

Có thể bạn quan tâm:

7. Biện pháp phòng ngừa biến chứng bàn chân tiểu đường

Người bệnh tiểu đường cần nắm rõ những biện pháp sau giúp hạn chế tối đa nguy cơ mắc biến chứng bàn chân:

• Kiểm soát tốt lượng đường trong máu: Kiểm soát đường huyết ổn định sẽ giảm nguy cơ các vấn đề tuần hoàn, giảm các nguyên nhân gây biến chứng như bệnh mạch máu ngoại vi, bệnh thần kinh ngoại vi,… và giúp bảo vệ bàn chân.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Thực hiện kiểm tra định kỳ giúp theo dõi sự phát triển của bất kỳ vấn đề nào và có thể can thiệp điều trị sớm.
• Tăng cường vận động phù hợp giúp lưu thông khí huyết đến các chi.
• Không hút thuốc: Bởi Nicotin trong thuốc lá có tác động xấu đến mạch máu, gây co mạch,… Do đó, hạn chế hút thuốc giúp giảm nguy cơ biến chứng bàn chân tiểu đường.
• Vệ sinh chân sạch sẽ: Rửa chân hàng ngày, sử dụng nước ấm và xà phòng nhẹ nhàng làm sạch bàn chân.
• Giữ bàn chân khô ráo: Lau chân và để chân khô ráo, đặc biệt chú ý đến phần kẽ chân.
• Cắt gọn móng chân (chú ý không nên khoét sâu): Cắt móng chân thẳng ngang, tránh cắt quá sâu hoặc gần da. Nếu người bệnh là người lớn tuổi mắt kém, tay run, hãy nhờ bác sĩ hoặc người chăm sóc sức khỏe giúp đỡ.
• Tránh các nguy cơ: tránh đi tất chật, không nên đi chân đất gây do có thể gây trầy xước chân,…
• Sử dụng giày phù hợp: Chọn giày có kích cỡ và kiểu dáng phù hợp với chân. Đảm bảo giày không quá chật hoặc quá rộng. Sử dụng giày có chất liệu thoáng khí và không gây cọ xát với da chân.
• Sử dụng sản phẩm dưỡng da: Tham khảo ý kiến của bác sĩ để lựa chọn được sản phẩm phù hợp. Sản phẩm dưỡng da giúp làm giảm tình trạng khô, nứt nẻ chân – một yếu tố làm tăng tiến triển biến chứng bàn chân.

Ngoài ra, bạn có thể tham khảo, bổ sung sản phẩm sinh dưỡng Glucare Gold cho người bệnh tiểu đường. Đây là sản phẩm dinh dưỡng chuyên biệt dành cho người tiểu đường của Viện Dinh dưỡng Y học Nutricare Hoa Kỳ.

Glucare Gold có chỉ số GI thấp đã được chứng minh lâm sàng cùng hệ bột đường Glucare hấp thu chậm (Isomaltulose & Erythritol) giúp ổn định đường huyết sau uống. Đạm Whey dễ hấp thu cùng với 56 dưỡng chất hỗ trợ miễn dịch khỏe mạnh. Ngoài ra sữa còn chứa Omega 3,6,9 và hệ Antioxidants (Vitamin A, C, E & Selen) tốt cho tim mạch, giúp giảm biến chứng tim mạch, phòng ngừa nguy cơ đột quỵ.

8. Một số vấn đề khác về bàn chân người tiểu đường

Người tiểu đường cũng cần quan tâm và phòng tránh các bệnh lý sau để tránh dẫn đến các biến chứng bàn chân nghiêm trọng khác:

1 – Nhiễm nấm chân: 

Người tiểu đường có nguy cơ nhiễm nấm chân cao gấp 3 lần người bình thường. Nấm xâm nhập qua các vết rạn nứt, vết xước trên chân. Để tránh nấm chân người bệnh cần chú ý:

• Vệ sinh chân sạch sẽ, giữ bàn chân khô ráo.
• Hạn chế đi chân đất để tránh gây xước chân.
• Sử dụng giày thoáng khí, giảm thiểu chân ra mồ hôi bị ẩm.

2 – Vết chai ở chân:

Đây là tình trạng da bị sừng hóa, cứng ở mặt dưới bàn chân. Vết chai hình thành do phân bố trọng lượng không đồng đều, hoặc người bệnh đi giày kích thước chật,… Cách hạn chế vết chai ở chân:

• Sử dụng đá bọt nhẹ nhàng loại vết dày sừng đúng cách sau khi ngâm chân nước ấm hoặc sau khi tắm.
• Có thể sử dụng thuốc làm mềm vết chai theo hướng dẫn của chuyên gia y tế.
• Lựa chọn loại giày, kích thước giày phù hợp
• Sử dụng miếng đệm lót ở giày, tránh da chân bị cọ sát.
• Không cố gắng cắt bỏ các vết chai bằng vật sắc nhọn.

3 – Mụn nước:

Mụn nước có thể hình thành khi người bệnh đi giày, dép, cao got,… bị chà sát vào da chân. Đây sẽ là nguy cơ để phát triển thành biến chứng bàn chân nếu không xử lý đúng cách. Một số lưu ý:

• Lựa chọn giày, dép phù hợp, có thể sử dụng miếng lót, băng dán cá nhân để tránh giày dép cọ sát vào da chân.
• Khi xuất hiện mụn nước, không được chọc vỡ chúng. Lúc này bạn cần điều trị, xử lý theo hướng dẫn của bác sĩ như sử dụng thuốc kháng khuẩn, băng sạch để tránh vết rộp bị nhiễm trùng.

4 – Biến dạng ngón chân cái:

Đây là tình trạng sưng tấy ở mặt bên ngón chân cái khiến ngón chân bị biến dạng, nghiêng về phía các ngón chân nhỏ. Đây là bệnh thường do di truyền nhưng để hạn chế nguy cơ người bệnh cần:

• Tránh đi giày cao gót, giày mũi nhọn, giày chật.
• Sử dụng miếng lót hoặc thiết bị để tách ngón cái và các ngón chân khác theo hướng dẫn của bác sĩ.

5 – Khô da chân:

Da chân người tiểu đường thường bị khô, nứt nẻ do thiếu nước. Điều này sẽ tạo môi trường cho vi khuẩn phát triển và xâm nhập gây biến chứng. Người bệnh cần lưu ý: sử dụng sản phẩm kem dưỡng ẩm phù hợp để giữ làn da chân mềm mại.

6- Ngón chân khoằm:

Đây là tình trạng các ngón chân nhỏ bị bẻ cong do tổn thương thần kinh gây yếu cơ. Tương tự như trường hợp biến dạng ngón chân cái, người bệnh nên tránh đi giày cao gót, giày có mũi nhọn.

7 – Móng chân mọc ngược:

Cạnh móng chân đâm ngược vào da, gây ra sự chèn ép khiến người bệnh đau, sưng cạnh ngón chân. Để hạn chế tình trạng này người bệnh cần:

• Tránh đi giày chật để hạn chế áp lực chèn ép từ giày.
• Khi cắt móng chân không nên khoét sâu vào các viền cạnh chân.

Trên đây là tất cả những thông tin trình bày cho vấn đề “Biến chứng bàn chân tiểu đường”. Hy vọng người bệnh có thêm được nhiều kiến thức để phòng tránh cũng như biết cách xử lý khi có dấu hiệu biến chứng bàn chân tiểu đường.

Hãy truy cập fanpage Nutricare hoặc gọi tới hotline 18006011 để nhận được tư vấn miễn phí về dinh dưỡng cho người tiểu đường bạn nhé! Ngoài ra, bạn hoàn toàn có thể ghé thăm trang web của sản phẩm sữa Glucare Gold để tham khảo một trong những sản phẩm tốt nhất cho việc bổ trợ sức khỏe trong quá trình điều trị bệnh tiểu đường. Nutricare luôn sẵn sàng giúp đỡ, giải đáp và tư vấn các vấn đề liên quan tới chăm sóc sức khỏe cho bạn và những người thân yêu.

Bài viết chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.